Novi Kneževac – Istorijsko veče: Ustanak Srba u Banatu i sv. Teodor Vršački

Kulturno-istorijsko društvo Srba severnog Banata „Đorđe Servijski“ i Srpska pravoslavna crkvena opština Novi Kneževac su nedavno organizovali istorijsku tribinu „Vladika vršački Teodor i ustanak Srba u Banatu 1594. godine“ u hramu Svetog arhangela Mihaila u Novom Kneževcu.

O Teodoru Vršačkom i ustanku je govorio doktor Boris Stojkovski, vanredni profesor na katedri za istoriju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu ,a u kultuno –umetničkom programu je nastupao ženski hor „Lira“ iz mesta sa miksom narodnih pesama i pesmom „ Ognjište belog orla“.

Pred zainteresovanim prisutnim u hramu dr Stojkovski je govorio o ustanku u Banatu koji je uzeo velike razmere u istorijskim okolnostima i gibanjima u ovom delu Evrope onog vremena i sukobu sa Turcima i okupljanju ustanika pod vođstvom Vladike  vršačkog Teodora koji je bio vrstan diplomata, erudita i vrlo hrabar predvodnik srpskog naroda na teritoriji Banata. Svojim autoritetom i harizmom dao je doprinos ostvarenju srpskog sna –oslobađanju od Turaka.                       

Dokor Boris Stojkovski je profesor novog veka i veliki stručnjak za crkvenu istoriju, pogotovo  na prostoru Vojvodine tako da je zanimljivo dočarao  prisutnima mit i legendu o Teodoru Vršačkom, hagiografije o njemu, kao i istorijske izvore koji potiču od Mletaka, turskih deftera i od Habzburške monathije. Jedini izvor koji se može smatrati relevantan da su ustanici negovali kult Svetog Save i nosili njegovu zastavu potiče od Hrvata Ivana Tonka Mrnjaša jer je kult Svetog Save  bio razvijen i kod katolika i muslimana.  

Zna se da je veliki vezir Mehmed paša Sokolović središte vakufa  osvajanjem Temišvara  premestio u Bečej koji su ustanici na  čelu sa Vladikom osvjili i uspešno tri meseca uspeli da  pod zastavom Svetog Save oslobode i brane  Vršac, Pančevo, Zrenjanin, Bečej i druge teritorije, od aprila do jula meseca. Zbog ustanka 1594. novi veliki vezir Sinan paša  Kodža je učinio veliko zlodelo spalivši mošti Svetog Save na Vračaru- brdu da bi se dim mogao videti u Banatu i tražio zastavu Muhameda – turskog velikog proroka iz Damaska i pod njom je uspeo da pobedi ustanike  i da  ih satre. Da li je Vladika Teodor razapet, ili je bio ubijen ili nešto treće istoriski izvori ne govore, a legenda  kaže da je bio živ oderan i koža mu je nošena na kocu i stavljena je na vršačku kulu. Istorijske činjenice govore da saveznici koji su obećali pomoć nisu je dali a to su bili Vlasi, Erdeljci i Habzburška monarhija.

Ustanak u Banatu nije bio lokalna pobuna  jer su ustanici poznavali istorijska zbivanja i nije bio slučajan.Tek 1718.godine   počinje da se stvara kult Vladike Teodora Vršačkog koji se  pridružio saboru Srpskih svetitelja. On je bio pravi simbol mučeništva. – U istorijskoj stvarnosti to je bila borba za oslobođenje  i smisao njegovog žrtvovanja. Teodor Vršački je jedan od prvih srpskih mučenika koji je postradao za svoju veru i svoj narod  – rekao je na kraju večeri  dr Boris Stojkovski.

Kanonsko jedinstvo svetog Teodora Vršačkog nikada nije prekidano u crkvi, a u Banatu ne postoji ni jedno obeležje o ovom velikom stradalniku i junaku – Teodoru Vršačkom.

DKP